Het statige Rijksmonument, ook wel bekend als het voormalig Gouvernementshuis, heeft een rijke en veelbewogen geschiedenis die teruggaat tot de 13e eeuw. Oorspronkelijk werd het gesticht als het St. Maartensgasthuis, een plek waar zieken en behoeftigen onderdak en zorg kregen. In die tijd was het gasthuis een onmisbare voorziening voor de gemeenschap van Bergen op Zoom en omstreken. De medische zorg was primitief vergeleken met de hedendaagse standaarden, maar het gasthuis speelde een cruciale rol in het welzijn van de bevolking. Hierbij hoorde een kapel. Deze is al enige tijd geleden verdwenen. Bij recente opgravingen zijn delen van het fundament gevonden. Op basis hiervan is een reconstructie gemaakt. Het is de bedoeling dat de contouren van deze kapel zichtbaar gaan worden in het terras en de straat.

In 1525 onderging het gebouw een transformatie en werd het herbestemd als een Latijnse school. Dit was in de tijd van de Renaissance, een periode waarin onderwijs en wetenschap steeds belangrijker werden. De Latijnse school was een prestigieuze instelling waar de jeugd van Bergen op Zoom de klassieke talen kon leren. Veel prominente figuren uit de geschiedenis van de stad hebben hier hun eerste stappen in de wereld van kennis en cultuur gezet.

Vanaf de jaren 1600 werd het gebouw opnieuw van functie gewisseld en diende het als de woning van de Gouverneur van Bergen op Zoom. Deze periode markeerde een tijd van politieke en militaire betekenis voor de stad. Bergen op Zoom was strategisch gelegen en speelde een belangrijke rol in de verdediging van het land. De Gouverneur was een invloedrijke persoon en zijn woning, het Gouvernementshuis, was een symbool van zijn macht en status.

In 1771 onderging het Rijksmonument een ingrijpende renovatie. Het gebouw werd geheel vernieuwd om te voldoen aan de eisen en smaak van die tijd. Tijdens deze renovatie werd de St. Maartenskapel, die naast het gebouw stond, afgebroken. In plaats daarvan werd op die locatie een fraai aangelegde voortuin gecreëerd, die de Gouvernementswoning extra allure gaf. De tuin werd een plek van rust en representatie, waar de Gouverneur zijn gasten kon ontvangen en indruk kon maken met de pracht en praal van zijn residentie.

In de 19e eeuw veranderde de bestemming van het Rijksmonument opnieuw. Het gebouw werd in gebruik genomen als militair hospitaal. Deze periode stond in het teken van de Napoleontische oorlogen en latere conflicten, waarin de behoefte aan medische zorg voor gewonde soldaten groot was. Diverse vleugels werden toegevoegd aan het oorspronkelijke gebouw om de capaciteit van het hospitaal te vergroten. Langs de Wouwsestraat werd een verlengstuk gebouwd in dezelfde stijl als het hoofdgebouw, waardoor het geheel een indrukwekkende en uniforme uitstraling kreeg.

Tot het jaar 1922 deed het Gouvernementsgebouw functie als militair hospitaal om vervolgens te worden gebruikt voor administratieve diensten van Defensie. Jaren later kwam het Rijksmonument in handen van de ABN AMRO en werd er een bankkantoor in gevestigd, om in de jaren ’90 te worden omgetoverd tot winkelpromenade met als uiteindelijke uitwerking Sportplaza en Duthler om in de jaren 2000 nog eenmaal te veranderen in een locatie van Basic Fit met daaronder een leegstand winkelpand. Tot 2023! Vanaf dat moment is het Gouvernementsgebouw een florerende horecazaak met daarboven 17 woningen, onder de naam De Gouverneur.

Een bijzonder kenmerk van de Gouvernementswoning is de aanwezigheid van de “Dikke Boom” in oorspronkelijk de voortuin. Zie apart item. Deze imposante boom, die ca 150 jaar oud is, sluit op gunstige wijze het perspectief van de Zuivelstraat af. Het is een geliefd oriëntatiepunt voor de inwoners van de stad en een symbool van de lange en rijke geschiedenis van het Rijksmonument.

Vandaag de dag staat het Rijksmonument nog steeds als een majestueus en historisch bouwwerk in Bergen op Zoom. Het herinnert ons aan de vele gedaanteverwisselingen die het door de eeuwen heen heeft ondergaan, en aan de belangrijke rol die het heeft gespeeld in de geschiedenis van de stad. Of het nu diende als gasthuis, school, gouverneurswoning, militair hospitaal or restaurant, het Rijksmonument blijft een getuige van het verleden en een waardevol erfgoed voor toekomstige generaties.